سجده کن پیش بت و...

سلام
اسم شیخ صنعان یا سمعان و حکایت عاشق شدنش به دختر ترسا را شنیده ایم.نمی خواهم راجع به این داستان که در کتاب منطق الطیر عطار آمده است، صحبت کنم. می خواهم راجع به چهار درخواستی که دختر ترسا از شیخ برای وصال داشت و اینکه چرا باید برای شیخی چنان صاحب کمال چنین سرنوشتی باید اتفاق بیفتد،‌ بنویسم:

گفت دختر گر تو هستی مرد کار       چهار کارت کرد باید اختیار
سجده کن پیش بت و قرآن بسوز          خمر نوش و دیده از ایمان بدوز

چرا آن دختر از شیخ صنعان چنین درخواستی داشت و چر اصلا باید شیخ چنین خوابی را می دید!؟

عزیز الدین نسفی عارف قرن هفتم هجری چنین می نویسد:

یکی را مال یکی را جاه
ویکی را نمازبسیار
بت باشد
یکی خواهد که همیشه بر سجاده نشیند
سجاده او را
بت باشد
یکی خواهد که همیشه پیش کس بر نخیزد
آن نابرخاستن او را
بت باشد
هیچ کس بت خود نشناسد
و همه کس خود را فارغ و آزاد
 گمان برند.

شیخ صنعان نیز توسط الهام و دیدن خواب به روم فراخوانده شد تا بتهای او توسط عشق دختر ترسا و روحانی صفت ، کشف و شکسته شود و او پاک وخالص از بتهایی که در او وجود داشتند و او از وجود آنها آگاه نبود، آگاه و پاک و صافی شده، به بالاترین مرتبه کمال برسد. نکته جالب و نهفته این است که بعد از آن همه ریاضت و عبادت، عشق باید بیاید وناخالصی وجود آدمی را کشف و بزداید. حافظ می گوید:

عشقت رسد به فریاد گرخود بسان حافظ
قران زبر بخوانی در چهارده روایت

می گوید زمانی که تو بتوانی قرآن را در چهارده روایت بخوانی و به کنایه درعلوم دینی کامل شوی آن وقت است که عشق تو را لایق می داند و به فریاد تو خواهد رسید...

چرا در دیوان حافظ اشعار متوسط و حتی ضعیف هم دیده می شود.؟

بحث این هفته ما در ارسباران، ادامه بررسی سبک عراقی و بحث در مورد حافظ بود و در آنجا در مورد اشکال در بعضی از ابیات اشعار حافظ و علت وجود بعضی از اشعار ضعیف در دیوان او صحبت شد که خلاصه آن را در اینجا می آورم:
همه ی ما می دانیم که حافظ شاعری است که در مورد آوردن واژه‌ها، ترکیب‌‌ها و ساختار اشعارش بسیار استادانه عمل کرده است اما چگونه بعضی عیب و ایراد ها وارد غزلیاتش شده است؟
بی شک نمی توان گفت که تمام غزلیات او در اوج هستند. در دیوان حافظ اشعار متوسط و حتی ضعیف هم دیده می شود. آیا به راستی او قادر نبوده که بهتر از این بسراید؟
برای پبدا کردن پاسخ این پرسش، باید ابتدا به این سوال جواب داد که خود حافظ چقدر در گزینش اشعارش نقش داشته است؟
می دانیم که بعد از فوت حافظ همشاگردی او محمد گل اندام به جمع آوری اشعار او که به صورت پراکنده بود، اقدام می کند.
خوب و بد، ریز و درشت را می نویسد و به عنوان مجموعه‌ی اشعار حافظ معرفی می کند، با این توضیح به راحتی می توان دریافت که اگر خود حافظ اقدام به این کار می کرد، بعضی از غزلهایی که امروز در دیوان او وجود دارند، اصلا به دیوان او راه نمی یافتند و اشکالاتی را که در بعضی از ابیاتش وجود دارد - مثل اشکال قافیه‌ی غزل معروف"صلاح کار کجا و من خراب کجا           ببین تفاوت ره از کجاست تا به کجا"- اصلاح می کرد.در نتیجه حافظ فرصت نداشته که به اصلاح بعضی از ابیاتش بپردازد و اگر فرشته مرگ به او مجال می داد بی شک ما شاهد اوج های بیشتری در آسمان دیوانش می بودیم...