برگهای زرد می میرند با رقص سقوط

  سلام دوستان 

 چندی پیش در یکی از جلسات شعر بحثی در گرفت پیرامون قافیه کردن واژه هایی که به حروفی ختم می گردند که در زبان فارسی چند شکل دارند اما به یک صورت تلفظ می شوند، عده ای بر این باور بودند که این کار درست نیست و قافیه غلط است اما عده ای دیگر معتقد بودند که این نوع قافیه اشکالی ندارد.باید دانست که به این نوع عیب قافیه قدما "اکفاء"می گفتند وبه این صورت که هرگاه حرف روی در دوقافیه با هم اختلاف داشته باشد و مخرج این دو حرف به هم نزدیک باشد این عیب رخ می دهد

شمس قیس رازی در کتاب المعجم فی معاییر اشعار العجم ص306 اکفا را چنین تعریف کرده:

 "اختلاف حرف روی است و تبدیل آن به حرفی که در مخرج بدان نزدیک باشد چنانکه گفته اند:
                      رو به جای آر اندرین کار احتیاط       زانکه جز بر تو ندارم اعتماد
و جمع کرده اند میان طا و دال که در زبان بیشتر عوام به هم نزدیکند…"

و یا در بیتی مولانا ترک و مرگ را با هم قافیه کرده است. من به بیشتر کتابهایی که دراین باب نوشته شده بود مراجعه کردم اما در هیچکدام بیتی که حروفی مانند (ث،ص،س) و یا(غ،ق) حرف روی قرار گرفته باشد، مشاهده نکردم و به این نتیجه رسیدم که قدما اصلا به این نوع قافیه کردن اکفاء نمی گفتند و من هم تا کنون به موردی از این دست در اشعار متقدمین برنخوردم.فقط دکتر شمیسا در کتاب عروض و قافیه به این نکته اشاره کرده است که چون در شعر خوانی صورت ملفوظ کلمات مد نظر است نه صورت مکتوب آن، بنا بر این در قافیه اشکالی به وجود نمی آید، که البته بنده هم بر این باورم و به همین دلیل این دوبیت را مرتکب شدم. 

برگهای زرد می میرند با رقص سقوط
موسیقی باد و هر دم رقص بی مکث سقوط
آسمان از اوج چشمان تو افتاد و شکست
بعد از آن آیینه ها ماندند در حبس سقوط 

ایراد قافیه در شعر فردوسی

سلام

می خواهم در مورد اشکال "اقوا" در بعضی از ابیات شاهنامه فردوسی برایتان بنویسم."اقوا"یعنی اینکه حذو یا حرکت حرف پیش ازقید در در قافیه یکسان نباشد مانند "نِوِشت" با " دُرُشت" برای مثال این بیت از شاهنامه:

چو او رسمهای پدر درنوشت
ابا موبدان و ردان شد درشت

نمونه های دیگر از این ناسازی قافیه را می توانیم در این بیتها ببینیم:

چو بشنید گشتاسب غمگین برفت
ره ساربانان قیصر گرفت
***

هزینه چنان کن که بایدت کرد
نباید فشاند ونیاید فشرد
***

هرآن کس که دل تیره دارد ز رشک
مر آن درد را دیو باشد پزشک

نکته مهم در این است که استاد سخن فردوسی در کاربرد قافیه بسیار باریک بین ودقیق است و غیر ممکن است به این موضوع اهمیت نداده باشد.به راستی این اشکال را چگونه می توان توجیه کرد؟

جواب این است که این شکل قافیه در شاهنامه ودیگر سروده های کهن عیب محسوب نمی شده است و شاعران آن دوره قافیه هایی از این دست را درست و روا می دانسته اند.برای نمونه خاقانی در یک رباعی چنین قافیه ها را آورده است:

آن ماه دو هفته کرد عمدا هر هفْت
آمد برخاقانی وعذرش پذرُفت
ناچار که خورشید سوی ذره شود
ذره سوی خورشید کجا داند رَفت؟