اشکال یا هنجار قافیه در شاهنامه

سلام

زمانی که" زو" پادشاه ایران در می گذرد به افراسیاب خبر می دهند که تخت شاهی تهی شده  و فرصت برای حمله به ایران مناسب است.افراسیاب لشکر آماده می کند و به سوی ایران می تازد.وقتی خبر لشکر کشی افراسیاب به ایرانیان می رسد جمعی به نزد زال می روند و از او می خواهند که در این باره چاره ای بیندیشد و می گویند که بعد از سام ما از تو حرکتی ندیدیم و اکنون زمان آن رسیده است که وارد میدان شوی:

اگر چاره داری مر این را بساز...

زال پس از شنیدن این سخنان چنین می گوید:

چنین گفت با مهتران زال زر

که: تا من ببستم به مستی کمر

سواری چو من پای بر زین نگاشت

کسی گرز و تیغ مرا بر نداشت

به دریا نهنگ و به که در، پلنگ

ز بیمم نهان گشت در آب و سنگ

به جایی که من پای " بفشاردَم"

عنان سواران شدی" پاردُم "

و باقی ماجرا

در بیت آخر " بفشاردَم" با " پاردُم "هم قافیه شده است در صورتی که حرکت حرف روی که"د"است در دو قافیه یکسان نیست .

"پاردُم " هیچگاه به صورت " پاردَم " به کار نرفته است که بتوان آن را با " بفشاردَم" هم قافیه کرد.اگر بخواهیم دلیل بیاوریم که ممکن است " پاردُم "  ویا " بفشاردَم" با گویش و لهجه ی خراسانیان به این شکل نوشته شده است، در هیچ کجای شاهنامه به این دو واژه  و واژه های همانند به این شکل بر نمی خوریم.شاید این نابهنجاری در قافیه گونه ای از هنجار در قافیه باشد؛ چرا که در بعضی دیگر از ابیات شاهنامه هم  دیده می شود.این نابهنجاری را در این بیت هم می بینیم:

اگر گوش داری به خواب دهُم

برنجی به تن تا به این سر نهَم

در هر صورت این نکته ای است که در قافیه شناسی شاهنامه می تواند بسیار قابل تامل باشد.

پ ن: ممکن است برای بعضی از دوستان این سوال پیش بیاید که منظور من از کنکاش در این قبیل مسائل چیست؛آیا می خواهم ثابت کنم که من چیزی می دانم که مثلا حافظ و فردوسی و...نمی دانستند؟ویا می خواهم ارزش هنری وتخصصی کار ایشان را پایین بیاورم؟
من با شعر این بزرگان زندگی می کنم و مفتخرم که در کشوری به دنیا آمدم که این بزرگان در آن زیسته اند ...قصد من در مرحله اول این است که چیزهایی را که به آن رسیده ام و یا از استادان بزرگ آموخته ام، در اختیار دوستان علاقه مند قرار دهم و دیگر اینکه بگویم اگر کمی دقیقتر و عمیقتر نگاه کنیم چیزهای بسیاری برای کشف خواهیم یافت، هنوز هزاران راه نرفته وجود دارد و نکته های بسیار در انتظار ما هستند که کشفشان کنیم...

ایراد قافیه در شعر فردوسی

سلام

می خواهم در مورد اشکال "اقوا" در بعضی از ابیات شاهنامه فردوسی برایتان بنویسم."اقوا"یعنی اینکه حذو یا حرکت حرف پیش ازقید در در قافیه یکسان نباشد مانند "نِوِشت" با " دُرُشت" برای مثال این بیت از شاهنامه:

چو او رسمهای پدر درنوشت
ابا موبدان و ردان شد درشت

نمونه های دیگر از این ناسازی قافیه را می توانیم در این بیتها ببینیم:

چو بشنید گشتاسب غمگین برفت
ره ساربانان قیصر گرفت
***

هزینه چنان کن که بایدت کرد
نباید فشاند ونیاید فشرد
***

هرآن کس که دل تیره دارد ز رشک
مر آن درد را دیو باشد پزشک

نکته مهم در این است که استاد سخن فردوسی در کاربرد قافیه بسیار باریک بین ودقیق است و غیر ممکن است به این موضوع اهمیت نداده باشد.به راستی این اشکال را چگونه می توان توجیه کرد؟

جواب این است که این شکل قافیه در شاهنامه ودیگر سروده های کهن عیب محسوب نمی شده است و شاعران آن دوره قافیه هایی از این دست را درست و روا می دانسته اند.برای نمونه خاقانی در یک رباعی چنین قافیه ها را آورده است:

آن ماه دو هفته کرد عمدا هر هفْت
آمد برخاقانی وعذرش پذرُفت
ناچار که خورشید سوی ذره شود
ذره سوی خورشید کجا داند رَفت؟