ظرف یا مظروف؟

سلام

مدتی است که کمتر فرصت می‌شود به فضای مجازی سر بزنم و وبلاگم را به روز کنم. امیدوارم که بتوانم بیشتر از پیش در خدمت دوستان باشم. واما روزی با یکی از دوستان صحبت می‌کردیم. سوالی مطرح شد که شاید برای دوستداران وادی شعر و ادب هم پیش آمده باشد. سوال این بود :«چرا بعضی از شعرایی که صاحب نام هستند و اشعار خوب و فاخر کلاسیک دارند، به ترانه‌سرایی روی آورده‌اند؟» در پاسخ به این سوال باید اول این نکته را روشن کرد که ترانه چیست؟ و آیا ترانه سرودن شان شاعر را پایین می‌آورد؟ در یک تعریف بسیار کلی می‌توان ترانه را- به معنای مصطلح امروز نه آن تعریفی که از ترانه در ادبیات کلاسیک ما وجود دارد و موضوع بحث ما نیست- این‌گونه تعریف کرد: قالبی است که شاعر با استفاده از کلمات و عباراتی که در زبان محاوره به کار می‌رود، معنا و محتوی را به صورت موزون بیان می‌کند. برای روشن‌تر شدن موضوع کمی این تعریف را باز می‌کنم.  دو بیت شعر ازسروده‌های بیت اول محمدعلی بهمنی را که اولی در قالب ترانه و دومی در قالب غزل است، بررسی می‌کنیم:

پر زدن مرغ هوا بهانه‌س

شمردن ستاره‌ها بهانه‌س

و در شعری دیگر از او:

این‌جا برای از تو نوشتن هوا کم است

دنیا برای از تو نوشتن مرا کم است

همان‌طور که می‌بینیم در بیت اول «بهانه است» به صورت«بهانه‌س» یعنی همان‌گونه که در گفتار استفاده می‌شود، آمده است و در بیت بعدی عبارت«کم است» بدون حذف «ت» و به صورت کامل استفاده شده است. هر دوی این‌ ابیات هم سروده یک شاعر هستند. نکته‌ای که از این مقایسه به دست می‌آید آن است که شاعر با توجه به حال و هوای خودش و اینکه چه می‌خواهد بگوید و از همه مهمتر برای چه کسی‌ می‌خواهد بگوید و مخاطبش کیست، از دو قالب مختلف استفاده کرده است. از سویی ترانه برای اینکه تبدیل به سرود شود، قابلیت و انعطاف بیشتری دارد و دست آهنگساز هم در این باب بازتر است. مخاطب ترانه بیشتر کسانی هستند که مخاطبان جدی شعر نیستند و زبان رسمی و ادبی را نمی‌پسندند. از آنجایی که شعر در این دوره با زندگی مردم ما عجین شده و از حالت اختصاصی برای یک قشر خاص و فرهیخته‌تر خارج شده است، میدان ترانه و ترانه‌سرایی بازتر شده و هر روز هم بیشتر گسترش خواهد یافت. از این مختصر می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که ترانه سرودن و شعر کلاسیک گفتن هیچ‌کدام بر دیگری برتری ندارد و کسی که شعر کلاسیک می‌گوید حتما جایگاه بالاتری دارد. تمام قالب‌های شعر فارسی فقط نقش ظرف‌هایی را بازی می‌کنند که باید محتوا را به شکلی زیبا و مناسب به مخاطب منتقل کنند. اگر محتوا ارزشمند و قابل اعتنا باشد واقعا مهم نیست که از چه قالبی برای گفتن و ارائه آن استفاده می‌شود.

بی آسمان چشم تو شاعر نمیشدم...

این غزل مدتها  در ذهنم سرگردان بود و در انتظار بیت پایانی‌اش بسر می برد، تا اینکه بلاخره بیت پایانی هم آمد، تقدیم به تو که زیباترین دلیل سرودنی...

ای ســـرزمیـــــن بکـر نگاه تو دیـــدنی
ای ناز چشــــــم‌های نجیبت خـریدنی

امشب بیــــا غزل غزل از عاشـقی بگو
ای بیت بیت،‌قنـــــــد لبانت چشـیدنی

آدم نشست پای گنـاهش،‌ چرا که دید
لبخند مهربان تو سیبـی است چیدنی

ای دستهات فـــرصت آغاز عاشـــــقی
تو حس خوب و ساده‌ی صبح رسیدنی

بی آسمان چشم تو شاعر نمی‌شدم
بی تو نه شــعر بود و نه شوق پریدنی