تفکر خیامی و حافظ

سلام

 در بسیاری از گفتار ها و نوشتار ها می بینیم که حافظ را دارای اندیشه خیامی دانسته اند در این جا می خواهم به عنوان اولین پست جدی در سال جدید و به  صورت خیلی خلاصه به این قضیه بپردازم.

آن چیزی که اندیشه خیام را از دیگرشاعران  متمایز می کند سوال و حیرت او در مورد ابتدا و انتها و«از کجا آمده ام آمدنم بهر چه بود» است که در این ابیات ومشابه آن دیده می شود:

در دایره ای که آمد ورفتن ماست         او را نه بدایت نه نهایت پیداست
کس دم نزند دمی در این معنی راست       کاین آمدن از کجا و رفتن به کجاست

و
می نوش ندانی از کجا آمده ای       خوش باش ندانی به کجا خواهی رفت
و...

و از این قبیل که به راحتی می توان جای پای این اندشه را در رباعیات این اندیشمند بزرگ مشاهده کرد البته یکی دیگر از اندیشه های غالب در اشعار خیام خوش باشی وغنیمت شمردن دم است که فعلا موضوع بحث نیست شاید وقتی دیگر در مورد آن هم نوشتم و اما در این مورد می توان حافظ را در جایگاه دیگری دید چرا که او می داند که که بوده و از کجا آمده و به کجا خواهد رفت.

حافظ گاهی به حیرت و ناشناختگی جهان اشاره می کند وبه شادمانی و خوشباشی توصیه می کند:

حدیث از مطرب و می گو  و راز دهر کمتر جو        که کس نگشود ونگشاید به حکمت این معما را
اما درمجموع باور به ابتدا و انتهای مشخص ومعلومی دارد و آن را در جای جای دیوانش تکرار می کند.او میداند که درروز الست چه چیزی را باسرنوشت انسان درآمیختند او حتی سرشتن گل آدم را به دست فرشتگان دیده که چگونه گل آدم را به پیمانه می زدند خیام هم گارگاه کوزه گری آفرینش را تصویر می کند اما می پرسد چرا:

این کوزه گر دهر چنین جام لطیف         می سازد وباز بر زمین می زندش

اما حافظ هدف ساختن این کوزه ها را بیان می کند ومی گوید:

از آن به دیر مغانم عزیز می دارند          که آتشی که نمیرد همیشه در دل ماست

هدف آفرینش وعزت انسان راا آتش عشق الهی می داند که در سینه آدمی قرار داده شده و با این امانت نورانی باید در تاریکی دنیا راه راپیدا کند وبرسد به آنجا که باید، چرا که ما ملک بودیم وفردوس برین جایمان بود وچند روزی بیشتر در این خراب آباد مهمان نخواهیم بود.می توان نتیجه گرفت که خیام فقط در فلسفه آفرینش نظر کرده و حیرت زده می پرسد اما حافظ درجای جای دیوانش به  جواب این سوال پرداخته است. اگر بخواهم بیشتر به آن بپردازم این مبحث خود کتابی مفصل خواهد بود ولی مجال سخن تنگ است وحوصله دوستان تنگتر ،لازم به ذکر است که بنده نظر و استنباط شخصی خودم را بیان کردم واین نظر می تواند درست نباشد اگر دوستان با این نظر موافق نیستند و آن را خطا می پندارند خوشحال می شوم که به حقیر البته با دلیل تذکر دهند.  

غزل غزل

سلام دوستان عزیز

غزلی به شما تقدیم می کنم هر چند بهاری نیست اما برای کسانی سروده شده که بهاران گذشته با ما بوده اند وحالاکنار ما  نیستند

تو رفتی وغزل غزل به انتها رسیده ام

به انتهای این غزل از ابتدا رسیده ام

نگاه مات پنجره به خواب کوچه باز شد

و من به عمق کوچه های آشنا رسیده ام

شبیه چشمهای تو که فرصت نیایشند

به اوج بی کرانه ستاره ها رسیده ام

صدای باد می دود به شعر نانوشته ام

بگو چرا به بی صدا ترین صدا رسیده ام

نمانده در تمام من به جز حضورسایه ها

ببین چقدر خالیم!ببین کجا رسیده ام!؟

                                                                                                        تهران23/2/87